تشخیص و درمان لب شکری و شکاف کام

لب شکری وشکاف کام دو مشکل مادرزادی هستند که نوزادان مبتلا دچار مشکلات شدیدی می شوند.بیماران لب شکری و شکاف کام مشکلات تغذیه ای و گفتاری هستند.  لب شکری یک نقص مادرزادی است که قسمتی از لب در دوران مادرزادی بطور کامل تشکیل نمی شود.لب شکری ممکن است همراه با شکاف کام باشد

شکاف کام همراه با شکاف لب، شیوعی معادل یک در هر هفتصد تا هزار تولد دارد. شکاف کامل لب به داخل سوراخ بینی گسترش می‌یابد و استخوان آلویول را درگیر می‌کند و تعداد دندان‌ها را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. گاهی اوقات نداشتن بعضی از جوانه‌های دندانی و یا داشتن دندان‌های اضافی مشاهده می‌شود.

متخصصان هنوز در مورد علل بروز لب شکری وشکاف کام مطمئن نیستند. اما موارد زیر می تواند خطر بروز لب شکری در نوزاد شما را بیشتر کند:

• استفاده از برخی دارو های خاص در هنگام بارداری
• مصرف الکل و مواد مخدر در هنگام بارداری
• سیگار کشیدن و یا قرار گرفتن مداوم در معرض دود سیگار (مثلا سیگاری بودن همسر) در هنگام بارداری
• قرار گرفتن در معرض تشعشعات و یا عفونت ها در دوران بارداری
• وجود سابقه خانوادگی در خانواده پدر یا مادر

به یاد داشته باشید که تلاش برای حفظ سلامت فرد باردار، قبل و در هنگام بارداری می تواند نقش مهمی در سلامتی نوزاد داشته باشد. بهتر است افرادی که سابقه خانوادگی لب شکری دارند قبل از اقدام به بارداری، آزمایش ژنتیک بدهند. آزمایش ژنتیک می تواند میزان احتمال ابتلای نوزاد شما به لب شکری را مشخص کند.

علائم لب شکری چیست؟

علامت اصلی لب شکری وجود شکاف در لب بالایی نوزاد است که به راحتی و بلافاصله بعد از تولد قابل مشاهده و تشخیص است.

نوزادان مبتلا به لب شکری معمولا مشکل خاصی با غذا خوردن و تغذیه ندارند اما اگر نوزاد علاوه بر لب شکری به شکاف کام نیز مبتلا باشد، ممکن است با مشکلات تغذیه ای مواجه شود.

 عوارض و مشکلات بیماران دارای  لب شکری و شکاف کام

۱- مشکلات تغذیه ای : شکاف لب مشکل چندانی در تغذیه کودک ایجاد نمی نماید ولیکن شکافهایی که در ناحیه کام وجود دارد باعث می گردد که کودک نتواند به خوبی از سینه مادر یا شیشه شیر بمکد . برای مکیدن ، نیاز است که در دهان خلاء ایجاد گردد وجود شکاف در ناحیه کام ، مانع ایجاد خلاء می شود .

کودکان دارای شکاف کام ممکن است هنگام شیر خوردن ، مقداری شیر در گلویشان بپرد و یا شیر از بینی شان بیرون بریزد استفاده از دستگاه ارتودنسی می تواند مانع انتقال شیر از دهان به بینی شود . دستگاه ارتودنسی هنگام شیر خوردن نوزاد ، در ناحیه سقف دهان بیمار قرار می گیرد و با مسدود کردن شکاف ، باعث تسهیل شیر خوردن بیمار می شود .

استفاده از سر پستانک های عادی برای این کودکان غیر قابل استفاده است زیرا نمی توانند به حد کافی مکش ایجاد کنند ، لذا تغذیه آنها باید توسط سر پستانک های خاص با سایر وسایل انجام شود . انواع و اقسام شیشه و پستانک برای این منظور وجود دارد . شیشه های فشاری یکی از انواع آن است که به راحتی شیر به داخل دهان نوزاد وارد می شود و انرژی بچه تلف نمی شود .

۲- مشکلات تکلمی : در گروهی از بیماران دارای شکاف ، مشکلات تکلمی ایجاد می شود . این کودکان معمولاً دیرتر حرف می زنند و یا تودماغی صحبت میکنند . ترمیم شکاف باعث رفع مشکلات تکلمی می شود . این بیماران نیاز به گفتار درمانی هم خواهند داشت .

۳- مشکلات شنوایی : هر ناهنجاری دستگاه تنفس فوقانی میتواند عملکرد شیپور استاش در گوش را مختل کند و احتمال تجمع مایع در گوش میانی را افزایش دهد . این امر احتمال عفونت گوش میانی را زیاد می کند . کاهش شنوایی نیز نتیجه عفونت های مکرر گوش میانی است . کودکان مبتلا به شکاف کام ، باید بین ۳ تا ۶ ماهگی توسط متخصص گوش وحلق وبینی معاینه شوند .

۴-مشکلات دندانی فکی : شکاف کام تعداد دندانها را تحت تاثیر قرار می دهد . در این بیماران بعضی از جوانه های دندانی وجود ندارند و ممکن است دندانهای اضافه و تغییر رنگ بر روی سایر دندانها دیده شود . میزان ابتلاع به داشتن دندانهایی به اندازه کوچک و یا عدم وجود جوانه دندانی در ناحیه شکاف در این بیماران وجود دارد .

عدم وجود جوانه دندانی در فک بالا و عوارض ناشی از جراحی های قبلی باعث میشود که فک بالا دچار کاهش رشد شود . از آنجائیکه دندانهای اینگونه بیماران در مسیر مناسب نمی رویند و فک بالا دچار کاهش رشد می باشند ، مراقبت های دهانی و جلو آوردن فک بالا در کودکان مبتلا به شکاف لب و کام باید زیر نظر ارتودنتیست باشد .

متخصص ارتودنسی دندانها را ردیف می کند و فک بالا را به سمت جلو هدایت می نماید و هر فاصله ای که به دلیل وجود شکاف در این بیماران وجود دارد باید به طور مناسب بسته شود و در صورت نیاز فضای دندان غایب می تواند توسط ایمپلنت Implant پر گردد . درمان ارتودنسی این بیماران با دستگاههای متحرک و ثابت ارتودنسی انجام می شود .

۵-   مشکلات روحی روانی : این کودکان به دلیل ظاهری ناخوشایند و مشکلات تکلمی ، دچار عدم اعتماد بنفس و مشکلات روحی می گردند . در ضمن ، والدین دچار مشکلات روحی ، احساس گناه و نگرانی از وضعیت آینده کودک می شوند . والدین باید با کودک مبتلا به شکاف لب و کام مانند یک کودک عادی رفتار کنند . اگر والدین اجازه ندهند کودک وارد اجتماع شود ، کودک مهارت های زندگی و حرکتی را فرا نمی گیرد .

درمان لب شکری

لب شکری و شکاف کام از شایع‌ترین نقایص مادرزادی است  درمان شکاف لب همراه با شکاف کام و یا بدون آن، انجام جراحی‌های متعدد، گفتار درمانی و درمان‌های ارتودنسی و دندانی را بخصوص در ۱۸ سال اولیه عمر می‌طلبد. ارائه اطلاعات لازم به والدین این کودکان و انجام درمان‌های پزشکی- دندانپزشکی به هنگام، می‌تواند در بهبود وضعیت بسیار مؤثر باشد.

دندانپزشک کودکان، متخصصین ارتودنسی و جراحان فک و صورت مسئول مستقیم مراقبت‌های دندانی- فکی این بیماران می‌باشند. رابطه قوی بین تعداد و شدت مشکلات دندانی با نوع و شدت شکاف وجود دارد. مراقبت‌های دندانی پیشگیری نیز از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا اکلوژن دندانی دست نخورده کودک، بخصوص در ناحیه شکاف، پایه‌ای برای درمان‌های ارتودنسی و جراحی بعدی محسوب می‌گردد.

کمبود بعضی ویتامینها از جمله ویتامین آ می تواند در بروز لب شکری و شکاف کام نقش داشته باشد. .

محققان طی مطالعاتی بر روی ۵۳۵ زن باردار دریافتند زنانی که روزانه حدود ۸/۳ میلی گرم مکمل‌های ویتامین را مصرف می‌کنند خطر تولد نوزادانی با مشکل شکاف کام و لب در آنان بسیار کاهش می‌یابد.

تشخیص لب شکری وشکاف کام؟

معمولا لب شکری بعد از تولد نوزاد تشخیص داده می شود. در اولین معایناتی که پزشک روی نوزاد انجام می دهد، لب ها و کام نوزاد معاینه شده و در صورت وجود شکاف، تشخیص داده می شود.

گاهی مواقع لب شکری در یک سونوگرافی قبل از تولد نوزاد و در دوران بارداری مشاهده و تشخیص داده می شود. البته به یاد داشته باشید که سونوگرافی همیشه قادر به تشخیص مشکل نبوده و از این رو پزشکان برای تشخیص زودهنگام لب شکری بر سونوگرافی تکیه نمی کنند.

شکاف کام                                                                                                       

در اولین بررسى نوزاد باید وجود شکاف کام را جستجو کرد. دوطرفه یا یک‌طرفه بودن ناهنجارى نیز باید مشخص گردد. شکاف کام مخفى (تشکیل نشدن کام سخت و تشکیل نشدن کام نرم) نیز باید مشخیص گردد، چرا که در این صورت مشکلات تغذیه‌اى شدیدتر خواهد بود. زبان کوچک دوشاخه، وجود شکاف کام مخفى را متحمل مى‌سازد. باید با لمس کام از وجود این ناهنجارى اطمینان حاصل نمود

معمولاً در سن ۱۲تا ۱۸ ماهگى شکاف کام ترمیم مى‌شود. تا یک سالگى معمولاً کام کودک رشد کافى را پیدا کرده است. اغلب جراحان براى ترمیم این سن را ترجیح مى‌دهند، چرا که هرچه کودک بزرگ‌تر شود اختلال گفتارى در وى بیشتر خواهد بود.

نوزاد مبتلا به شکاف کام و شکاف لب از نظر مکیدن قدرت کافى را ندارد، بنابراین براى تغذیه با شیر مادر یا شیرخشک دچار مشکل مى‌شود. در هنگام تغذیه، شیر از داخل بینى این نوزادان بیرون مى‌ریزد. وضعیت نشسته در هنگام تغذیه به بالا‌‌بردن کیفیت تغذیه در آنها کمک مى‌کند، بنابراین حتماً باید نوزادان مبتلا را در آغوش تغذیه کرد. استفاده

از سرشیشه‌هاى مخصوص (بلند، نرم، با سوراخ گشاد) و سرنگ‌هایى با رابط بلند و لاستیکى در تغذیه نوزادان مبتلا مفید است. استفاده از این وسایل، قدرت مکیدن نوزاد را افزایش داده و باعث تقویت عضلات صورت مى‌گیرد. تقویت عضلات به تکامل گفتارى کودک در آینده کمک مى‌کند.

برخى از وسایل هم باعث بسته‌شدن شکاف کام مى‌شود مانند پلاگ که روى شکاف را مى‌پوشاند، و در این صورت از ورود شیر به داخل مجارى تنفسى جلوگیرى مى‌کند. در تمام طول تغذیه باید مراقب سرفه و تنفس نوزاد بوده، و وى را در وضعیت کاملاً نشسته نگه داشت. در شیرخوارانى که دچار شکاف کام هستند مى‌توان با قرار دادن پلاگ روى محل ناهنجاری، تغذیه را به‌طور مستقیم انجام داد،

اما مراقبت دقیق نوزاد از نظر تنفس و سرفه در طى تغذیه کاملاً ضرورى است. در مورد مبتلایان به شکاف لب باید شیر مادر به‌طور غیرمستقیم به نوزاد داده شود، در این صورت براى ادامه شیردهى باید از شیردوش استفاده شود

پیش از عمل، والدین باید براى نیازها و مراقبت‌هاى بعد از عمل شیرخوار آماده شوند، به‌ویژه اگر عمل ترمیم با تأخیر انجام گیرد. بعد از عمل ترمیم شکاف لب، شیرخوار باید به پهلو و یا طاق باز بخوابد، و بعد از عمل ترمیمى شکاف کام، شیرخوار باید در حالت دمر قرار گیرد.

مهم‌ترین نکته پس از عمل ترمیم شکاف لب (چیلوپلاستی،Cheiloplasty) مراقبت از محل عمل از نظر صدمه و آسیب است، که با برقرارى وضعیت مناسب در کودک، محدودیت دست‌ها، و استفاده از پانسمان یا وسیله مخصوصى به مورد اجرا در مى‌آید. لازم به ذکر است که در هنگام محدودیت دست‌ها، وضعیت گردش خون اندام مورد نظر باید کنترل شود. استفاده از آرام‌بخش مناسب به کاهش بى‌قرارى و ناآرامى کودک کمک مى‌کند. حضور والدین نیز در حفظ آرامش شیرخوار مفید است.

پس از به هوش آمدن کامل نوزاد، تغذیه با سرم قندى و سپس شیر مادر یا شیرخشک شروع مى‌شود. در هنگام تغذیه سرشیشه یا سرنگ آسپتو را باید از کنار دهان شیرخوار وارد دهان کرد تا به محل عمل آسیبى وارد نشود. این روش تا بهبود کامل محل عمل ادامه مى‌یابد.

پس از هر بار تغذیه باید دهان با سرم سالین شستشو داده شود. محل عمل نیز باید با دقت کافى به‌وسیله سرم نرمال سالین، از شیر یا ترشحات پاک گردد. مراقبت از محل عمل بهبود سریع آن و پیشگیرى از عفونت کمک مى‌کند و کم‌ترین آثار جراحى روى صورت باقى مى‌ماند نوزاد مبتلا به شکاف کام و شکاف لب از نظر مکیدن قدرت کافى را ندارد، بنابراین براى تغذیه با شیر مادر یا شیرخشک دچار مشکل مى‌شود.

در هنگام تغذیه، شیر از داخل بینى این نوزادان بیرون مى‌ریزد. وضعیت نشسته در هنگام تغذیه به بالا‌‌بردن کیفیت تغذیه در آنها کمک مى‌کند، بنابراین حتماً باید نوزادان مبتلا را در آغوش تغذیه کرد. استفاده از سرشیشه‌هاى مخصوص (بلند، نرم، با سوراخ گشاد) و سرنگ‌هائى با رابط بلند و لاستیکى در تغذیه نوزادان مبتلا مفید است.

استفاده از این وسایل، قدرت مکیدن نوزاد را افزایش داده و باعث تقویت عضلات صورت مى‌گیرد. تقویت عضلات به تکامل گفتارى کودک در آینده کمک مى‌کند. برخى از وسایل هم باعث بسته‌شدن شکاف کام مى‌شود مانند پلاگ که روى شکاف را مى‌پوشاند، و در این صورت از ورود شیر به داخل مجارى تنفسى جلوگیرى مى‌کند.

در تمام طول تغذیه باید مراقب سرفه و تنفس نوزاد بوده، و وى را در وضعیت کاملاً نشسته نگه داشت. در شیرخوارانى که دچار شکاف کام هستند مى‌توان با قرار دادن پلاگ روى محل ناهنجاری، تغذیه را به‌طور مستقیم انجام داد، اما مراقبت دقیق نوزاد از نظر تنفس و سرفه در طى تغذیه کاملاً ضرورى است.

در مورد مبتلایان به شکاف لب باید شیر مادر به‌طور غیرمستقیم به نوزاد داده شود، در این صورت براى ادامه شیردهى باید از شیردوش استفاده شود پیش از عمل، والدین باید براى نیازها و مراقبت‌هاى بعد از عمل شیرخوار آماده شوند، به‌ویژه اگر عمل ترمیم با تأخیر انجام گیرد. بعد از عمل ترمیم شکاف لب، شیرخوار باید به پهلو و یا طاق باز بخوابد، و بعد از عمل ترمیمى شکاف کام، شیرخوار باید در حالت دمر قرار گیرد.

مهم‌ترین نکته پس از عمل ترمیم شکاف لب (چیلوپلاستی،Cheiloplasty) مراقبت از محل عمل از نظر صدمه و آسیب است، که با برقرارى وضعیت مناسب در کودک، محدودیت دست‌ها، و استفاده از پانسمان یا وسیله مخصوصى به مورد اجرا در مى‌آید. لازم به ذکر است که در هنگام محدودیت دست‌ها، وضعیت گردش خون اندام مورد نظر باید کنترل شود. استفاده از آرام‌بخش مناسب به کاهش بى‌قرارى و ناآرامى کودک کمک مى‌کند. حضور والدین نیز در حفظ آرامش شیرخوار مفید است.

پس از به هوش آمدن کامل نوزاد، تغذیه با سرم قندى و سپس شیر مادر یا شیرخشک شروع مى‌شود. در هنگام تغذیه سرشیشه یا سرنگ آسپتو را باید از کنار دهان شیرخوار وارد دهان کرد تا به محل عمل آسیبى وارد نشود. این روش تا بهبود کامل محل عمل ادامه مى‌یابد.

پس از هر بار تغذیه باید دهان با سرم سالین شستشو داده شود. محل عمل نیز باید با دقت کافى به‌وسیله سرم نرمال سالین، از شیر یا ترشحات پاک گردد. مراقبت از محل عمل بهبود سریع آن و پیشگیرى از عفونت کمک مى‌کند و کم‌ترین آثار جراحى روى صورت باقى مى‌ماند