متخصص بیماریهای دهان وفک و صورت و متخصص جراحی فک دو رشته تخصصی دندانپزشگی هستند.در این مقاله به بررسی حیطه عملکرد متخصص بیماریهای دهان و فک وصورت و تفاوت آن با متخصص جراحی فک می پردازیم.
رشته دندانپزشکی دارای چندین شاخه تخصصی است اما در این متن قصد داریم به برررسی و مقایسه دو شاخه «بیماری های دهان و فک و صورت» و «جراحی دهان، فک و صورت» بپردازیم و نیز معیارهای انتخاب دندانپزشک خوب در این تخصص ها را مطرح میکنیم.
«تخصص بیماری های دهان و فک و صورت» چیست ؟
یکی از شاخه های تخصصی در دندانپزشکی تشخیص ناهنجاریها و بیماریهای بافتهای نرم و سخت دهان است. این بیماریها ممکن است ویژه حفره دهان باشد و یا بخشی از یک بیماری عمومی باشند که علایم آن در ناحیه دهان بروز کرده است. متخصصان حوزه بیماری های دهان و فک و صورت چنین مواردی را مورد معاینه قرار می دهند و برای رفع آنها درمانهای تخصصی دهان و دندان ارائه می دهند.
تخصص «بیماری های دهان وفک و صورت » و «جراحی دهان فک و صورت» دارای تفاوتی کلیدی هستند و آن اولویت قرار دادن استفاده از روش های غیر جراحی در تخصص بیماری های دهان و فک و صورت است. گرچه در بسیاری موارد نیز متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت جهت تشخیص و درمان ضایعات به درمانهای جراحی و بیوپسی و درمانهای لیزر می پردازد.
تحصیل در رشته تخصصی بیماری های دهان وفک وصورت
در دانشگاه های ایرانی و اکثر دانشگاه های مطرح جهان در این رشته و تخصص بیماری های دهان و فک و صورت، مدت دوره تحصیلی ۳ سال است و پزشکان فارغ التحصیل از رشته تخصصی بیماری های دهان و فک و صورت، پس از پایان دوره قادر خواهند بود به تشخیص و درمان بیماریهای مخاطی دهان، مشکلات مفصل گیجگاهی فکی ، دردهای فک، علایم دهانی بیماری های عمومی و بیماریهای غدد بزاقی بپردازند.
متخصصین بیماری های دهان و فک و صورت به دلیل گذراندن کورس های تخصصی مشترک با رشته پزشکی و دندانپزشکی، باید اطلاعات جامعی درباره فیزیولوژی دهان و فک و صورت و ارگان های دیگر بدن و مکانیسم های پاتولوژیکی که اغلب باعث بروز بیماری در مخاط دهان می شوند داشته باشند .
به همین خاطر رزیدنت های رشته تخصصی بیماری های دهان و فک و صورت در حین تحصیل خود باید دانش نظری و عملی خود را در زمینه های آناتومی سر و گردن ، آسیب شناسی عمومی دهان، فارماکولوژی، ایمونولوژی، بیولوژی مولکولی ایمونولوژی و ژنتیک ، رادیولوژی و بیماری های عمومی ارتقاء بدهند .
بیماری های مخاط دهان و فک و صورت
بیماری های دهان و فک و صورت ممکن است مختص حفره دهان باشند و یا علائم یک بیماری عمومی که نشانه های آن در دهان ظاهر شده است مانند آفت کوچک. آفت کوچک به زخم های عود کننده که غالبا همراه با درد و ناراحتی است گفته می شود. این زخم ها در انواع کوچک و بزرگ و تبخالی در دهان و یا اطراف آن ظاهر می شوند ، قطر آنها کمتر از یک سانت و شکل آنها گرد یا بیضی می باشد .
درمان آفت چیست؟
آفت خود بخود التیام می یابد و معمولاً نیازی به درمان ندارد. آفتهایی که نیاز به اقدام درمانی دارند معمولا به دو دلیل انجام میگیرند:
- کاستن از درد و التهاب و استرس
- جلوگیری از اضافه شدن عفونت ثانویه به آن
توصیه می گردد، افرادی که مرتباً و به تعداد زیاد دهانشان آفت می زند و یا آفت آنها بزرگ بوده و التیام در مدتی بسیار طولانی صورت می پذیرد، جهت شناسایی عامل و بیماریهای زمینه ای مستعد کننده تحت معاینات و آزمایشات کامل تری قرار گیرند.
برخی موارد دیگری که دندانپزشک متخصص بیماری های دهان و فک و صورت می تواند برای رفع آنها به شما کمک کند عبارتند از :
- گازگرفتگی گونه
- بوی بد دهان
- خشکی دهان : به منظور حفظ رطوبت دهان، روشهای مختلفی را دندانپزشک متخصص دهان و فک و صورت به شما توصیه خواهد کرد.
- فلوروزیس
- دندان قروچه (براکسیزم)
برای محافظت دندانهای شما در طول خواب، دندانپزشک متخصص دهان و فک و صورت می تواند برای شما یک محافظ دهانی بسازد. - سرطان های دهان
در موارد تشخیصی سرطان دهان، معاینه منظم بسیار حائز اهمیت است:
معاینه منظم و پریودیک دهان و دندان برای تشخیص زودرس ضایعات سرطانی و پیش سرطانی بسیار ضروری است. زیرا ممکن است این ضایعات در مراحل اولیه بسیار کوچک و غیر قابل توجه باشند، اما فوق العاده خطرناکند.
در طی معاینات اولیه چه مواردی مشاهده می شود؟
متخصص بیماری های دهان، ابتدا حفره دهانی شما را به دقت معاینه می کند. در حدود ۱۰% از معاینات دهانی، ضایعات کوچکی که سطح سفید و بدون درد دارند دیده میشوند. البته اغلب این ضایعات خطرساز نیستند اما به هر حال بعضی از آنها ممکن است ضایعه سرطانی باشند. معمولاً ضایعات خطرناک در هنگام معاینه دهان توسط متخصص بیماریهای دهانی از ضایعات بی ضرر تشخیص داده می شوند، هرچند بهترین روش انجام آزمایش بر روی این ضایعات است.
در صورتیکه شما یک زخم بر روی مخاط دهان خود (به همراه یکی از عوامل مستعد کننده) داشته باشید، دندانپزشک متخصص دهان و فک و صورت آنرا درمان می کند و از شما می خواهد برای معاینه مجدد مراجعه کنید. معمولاً چنانچه دندانپزشک متخصص دهان و فک و صورت به یک ضایعه برخورد کند که به نظر بی ضرر می رسد و علت واضح و مشخصی ندارد، از لحاظ سطحی آن زخم یک نمونه بافتی (بیوپسی) تهیه میکند که تهیه آن دردناک نیست.
در صورتیکه این نمونه حاوی سلولهای مشکوک باشد، باید سایر مراحل تشخیص طی شود. اما در صورتیکه ضایعه از نظر دندانپزشک متخصص مشکوک به ضایعه سرطانی باشد، تحت بی حسی موضعی نمونه بافتی از مناطق عمقی تر ضایعه تهیه می شود تا بررسی دقیق تری انجام شود.
از خود محافظت کنید ؛ علائم اولیه و زودرس را بشناسید و بطور منظم به دندانپزشک و یا متخصص بیماری های دهان و فک و صورت مراجعه کنید؛
متخصص بیماری های دهان فک و صورت
در درجه اول متخصصان بیماری های دهان، به تشخیص و درمان غیر جراحی بیماری های دهان و فک و صورت می پردازند .
متخصصان بیماری های دهانی قادرند بیماران مبتلا به درد های مزمن صورت و اختلالات مفصل گیجگاهی فکی را تحت درمان قرار داده و توصیه های لازم و اقدامات احتیاطی را در درمان بیماران با شرایط پزشکی پیچیده بکار ببندند .
خشکی دهان ، دردهای مزمن دهان و صورت مانند سندرم سوزش دهان ، درد عصب سه قلو و اختلال مفصل گیجگاهی فکی نیز از جمله مواردی است که در رشته تخصصی بیماری های دهان و فک و صورت گنجانده می شوند .
آسیب شناسی دهان و پاتولوژی در درمان تخصصی بیماری های دهان فک و صورت
پاتولوژی یا آسیب شناسی دهان حوزه ای از دندانپزشکی است که در آن پاتولوژیست دهان، بافت دهان را به دقت مورد بررسی قرار می دهد. وی در صورت نیاز و مشکوک بودن بافت یا ضایعه، نمونه بافتهای استخراج شده (بیوپسی) توسط متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت را مورد بررسی و آزمایشهای میکروسکوپی قرار می دهد. این کار باید در کلینیک ها و آزمایشگاه های مجهز و توسط تیم آسیب شناسی حرفه ای صورت گیرد تا درصد خطای تشخیص در آن به حداقل برسد.
متخصصان بیماری های دهان فک و صورت و آسیب شناسان دهان (پاتولوژیست های دهان) باید برخی از حوزه های مختلف کاری شان را با یکدیگر به اشتراک گذارند تا بتوانند جنبه های مختلف بیماری ها را ه دقت بررسی کنند.
متخصصان و پاتولوژیست های دهان فک و صورت باید کارشان را با بازسازی تاریخچه پزشکی و دندانپزشکی بیمار، انجام معاینات دقیق و استفاده از روش های تشخیصی بیوپسی، آزمایش خون و تکنیک های تصویر برداری آغاز کنند و در ادامه پس از تشخیص های اولیه اقدامات مقتضی اتخاذ نمایند.
در تشخیص های اولیه نیز متخصص بیماریهای دهان و فک و صورت می تواند ضایعات بدخیم حفره دهان و درد های مزمن و حاد مانند سردرد های ناشی از میگرن را تشخیص و پیگیری نماید و در صورت نیاز بیمار را به آسیب شناسان دهان ارجاع دهد.
درمان غیرجراحی غدد بزاقی توسط متخصص بیماری های دهان فک و صورت
یکی دیگر از مشکلاتی که در حوزه دندانپزشکی ممکن است بیماران را درگیر کند، اختلال در غدد بزاقی است و ضروری است که هرچه سریعتر مشکل توسط متخصص بیماری های دهان و فک و صورت تشخیص داده شود و درمانهای لازم صورت گیرد.
در مواردی که غدد بزاقی در پی یک بیماری سیستماتیک درگیری پیداکرده است ابتدا باید خود بیماری سیستماتیک مورد تحقیق و بررسی قرار بگیرد .با بررسی منشاء این بیماریها می توان غدد بزاقی و دیگر عضو های درگیر و یا مختل شده بیمار را درمان نمود.
تشخیص بیماری های غدد بزاقی کار دشواری نیست . سونوگرافی و نمونه برداری سوزنی روش های ساده و بدون دردی برای تشخیص بیماریهای غدد بزاقی هستند. .
درمان اختلالات مفصل گیجگاهی – فکی توسط متخصص بیماری های دهان فک و صورت
اختلالات مفصل گیجگاهی فکی از عارضه های متفاوتی به وجود می آیند و ممکن است باعث درد و حساسیت در مفصل لولاییTMJ) ) که در دو طرف سر قرار دارد بشود .
مفصل فکی گیجگاهی، فک پایین را به استخوان گیجگاه جمجمه وصل می کند و در جلوی گوش قرار گرفته است .
حرکات مختلف مانند حرف زدن ، جویدن و خمیازه که در فک پایین صورت می گیرند به عهده مفصل فکی گیجگاهی است.
عواملی که می تواند منجر به اختلالات مفصلی بشود بسیار متفاوت است و درد در این ناحیه ممکن است در افراد مختلف بطور متفاوتی احساس شود .
این عوامل عبارتند از :
التهاب ، ورم مفاصل ، ساییدگی و پارگی ، استرس ، ضربه ، صدای مفصل و دندان قروچه
در صورت بروز این علائم فرد نمی تواند به راحتی غذاها را در دهان خود جویده و حتی ممکن است در بلع نیز اشکال به وجود بیاید .در داخل و اطراف گوش خود احساس درد و ناراحتی کرده و باز و بسته کردن دهان او با مشکل همراه می شود در برخی موارد هم دهان یا فک قفل می شود .
در صورت بروز این علایم بهتر است با دندانپزشک متخصص بیماری های دهان و فک و صورت ملاقات داشته باشید تا بوسیله آزمایشات کلینیکی و رادیوگرافی ، سی تی اسکن و ام آر ای بتواند اختلالات مفصل فکی گیجگاهی را تشخیص و درمان نماید .
جراحی فک و صورت
جراحی فک و صورت مجموعه ی گسترده ای از درمانهاست که هنگام بروز عارضه و آسیب دیدن، صدمه و نقص سر، صورت، فک، گردن و یا جمجمه انجام می شوند. که این مشکلات ممکن است استخوان یا عضله (بافت نرم) را درگیر کرده باشد. جراحی دهان و فک و صورت در درمان بسیاری از بیماری ها ، جراحات و یا نقص در سر و صورت انجام می گیرد.
رشته دانشگاهی تخصصی جراحی فک و صورت
می توان گفت رشته جراحی فک و صورت یک رشته تقریبا جدید است، که متخصصان جراحی فک و صورت پس از گذراندن رشته عمومی دندان پزشکی و دوره های تخصصی جراحی فک و صورت به مدت بیشتر از ۵ سال در بیمارستان های مختلف، جراحی فک و صورت را انجام می دهند.
رشته جراحی فک و صورت دارای چهار فلوشیپ فوق تخصصی است که شامل جراحی سرطان دهان فک و صورت، جراحی فک و صورت کودکان، جراحی تروما فک و صورت و جراحی ترمیمی فک و صورت می‌باشد.
فعالیت ها و درمان های حوزه تخصصی جراحی فک و صورت
فعالیت های حوزه تخصصی جراحی فک و صورت پیرامون جراحی‌هایی است که در ناحیه دهان، فک، صورت، جمجمه و گردن قابل انجامند. برخی از این موارد عبارتند از :
- درمان مشکلات بافت نرم و شکستگی های فک و صورت
- جراحی تومور ها، کیست‌ها و بیماری های خوش خیم و بدخیم در فک و صورت و غدد بزاقی
- جراحی اسیب‌های ترافیکی (تروما) در فک و صورت ناشی از تصادف، جنگ، تومور و… .
- درمان التهاب فک و صورت و جراحی عفونت‌های فک و صورت
- جراحی های مفصلی در ناحیه فک و صورت
- جراحی نواقص مادر زادی و اکتسابی مثل شکاف کام و لب یک طرفه و دو طرفه
- جراحی بازسازی استخوان تحلیل رفته – از جمله انتقال بافت آزاد با عروق کوچک
- حذف دندانهای آسیب دیده و ریشه های دندانپزشکی پیچیده
- کمک به درمان اختلالات خواب مثل خروپف ناشی از کوچک بودن فک و زبان و یا جلو یا عقب بودن فک.
- جراحی ترمیمی و زیبایی فک و صورت و جمجمه و گردن مانند مانند جراحی پلک و جراحی و اصلاح و بازسازی بینی (رینوپلاستی)
- جراحی ایمپلنت دندان و گذاشتن پروتز در ناحیه فک و صورت
- جراحی‌های داخل دهانی کوچک (مینور) مانند خارج کردن دندان های نهفته، سوراخ کردن فک جهت استفاده از پروتز، درمان مشکلات ریشه ای، نمونه برداری، درمان کیست ها و تومور ها و… در فک یا دهان.
- جراحی پیوند صورت نیز به محوریت جراحان فک و صورت انجام میشود.
شایان ذکر است که بسیاری از این اقدامات درمانی را می توان بدون بیهوشی عمومی انجام داد، تا کمترین عوارض ممکن برای بیمار ایجاد شود.
تاثیر جراحی فک بر چهره
یکی از مشکلات رایج در میان افراد ، موقعیت نامناسب و ناهنجاری ها در فک و صورت است که با جراحی های اصلاحی فک چهره ی افراد به طور معجزه آسایی تغییر خواهد کرد، زیبایی چهره با جراحی فک قابل دست یابی می باشد .
یکی از جراحی هایی که برای برطرف کردن بی نظمی آرواره ها و دندان ها و همچنین بی نظمی اسکلتی انجام میشود جراحی ارتوگناتیک است که توسط جراح فک و صورت انجام میشود.
به همین جهت در پی انجام جراحی فک و صورت و اصلاح ناهنجاری ها، علاوه بر تغییر چهره افراد، شاهد بهبود عملکرد صحبت کردن، جویدن و حتی تنفس افراد خواهیم بود.
علایم نیاز به جراحی فک
- دشواری در جویدن ، گاز گرفتن و بلعیدن مواد غذایی
- سایش بیش از اندازه ی دندان
- داشتن فضای بین دندانی هنگام بسته بودن دهان
- ظاهر نامتعادل صورت از سمت جلو
- آسیب و نقص درصورت
- نقائص مادر زادی و شکاف کام و لب
- عقب بودن فک پایین و چانه
- بیرون زدگی فک
- دشواری در تنفس
- آپنه خواب (مشکلات تنفسی در هنگام خواب مانند خروپف)
پس از مشاهده ی موارد بالا و مراجعه به «دندان پزشک متخصص جراحی فک و صورت»، وی به همراه متخصص ارتودنسی تصمیم میگیرند که چه درمانی را برای شما انتخاب کنند.
امروزه با پیشرفت دندانپزشکی و ارتودنسی حتی بدون نیاز به عمل جراحی، متناسب سازی موقعیت فک و زیباسازی چهره ی شما تنها با درمان ارتودنسی قابل انجام است.
جلو آمدن فک پایین و جراحی فک
افرادی که با مشکل جلو آمدگی فک پایین مواجه هستند گاهی اوقات در جویدن و صحبت کردن دچار مشکل میشوند. همچنین چهره ی این افراد تحت تاثیر جلو بودن فک پایین نسبت به فک بالا زیبایی خود را تا حدودی از دست میدهد. در این حالت علاوه بر جراحی، درمان ارتودنسی نیز جهت برهم آمدن دندان ها به بیمار توصیه میگردد.
عقب رفتگی فک پایین و جراحی فک
این مشکل کاملا برعکس مورد قبل است. در این عارضه صورت فرد فرم محدب به خود میگیرد. اینگونه موارد با جراحی فک و جلو کشیدن فک پایین رابطه ی صحیح بین دو فک ایجاد میشود و زیبایی به چهره ی فرد هدیه داده میشود.
جراح متخصص دهان و فک و صورت کیست و متخصصین جراحی دهان فک و صورت چه می کنند؟
جراحان دهان و فک و صورت، متخصصان تشخیص و درمان طیف وسیعی از اختلالات مؤثر بر پیچیدگی و اسکلت صورت، از جمله فک و حفره دهان هستند.
آموزش های صورت گرفته در دوره های تخصصی جراحی فک و صورت، جراحان دهان و فک و صورت را قادر می سازد تا در طیف وسیعی از مشکلات توان عمل داشته باشند. برخی از این جراحی ها عبارتند از: جراحی عمومی دهان و دندان مانند دندان های آسیب دیده، ایمپلنت های دندان و فک، اختلالات مادرزادی صورت، آسیب های صورت، سرطان دهان، بیماری های غدد بزاقی، اختلالات مفصلی تمپوروماندیبولار و پاتولوژی های مختلف خوش خیم (به عنوان مثال کیست ها و تومورهای فک).
بیماران توسط پزشکان عمومی و متخصصان دندانپزشکی به جراحان دهان و فک و صورت ارجاع داده می شوند. در بسیاری از موارد جراحان دهان و فک و صورت در همکاری با متخصصین دیگر از قبیل ارتودنسی، جراح بینی و جراح گوش، جراحان پلاستیک و ترمیمی و انکولوژیست ها به عنوان بخشی از تیم های چند رشته ای برای بهینه سازی درمان اقدام می کنند.
چگونه جراح فک و صورت خوب را تشخیص دهیم؟
در واقع یک جراح دهان و فک و صورت یک جراح متخصص است که تمام پیچیدگی فک و صورت را بررسی می کند: ناحیه آناتومیک دهان، فک، چهره و جمجمه و ساختارهای مرتبط. بسته به صلاحیت، جراحان فک و صورت ممکن است نیاز به آموزش در دندانپزشکی، جراحی و پزشکی عمومی داشته باشند. آموزش و صلاحیت در پزشکی نیز ممکن است به صورت اختیاری انجام شود حتی اگر لازم نباشد.
جراحی دهان و فک و صورت به طور گسترده ای به عنوان یکی از تخصص های دندانپزشکی شناخته شده است. با این حال، در بسیاری از کشورها جراحی فک فوقانی یک تخصص پزشکی است که نیاز به دوره های پزشکی و دندانپزشکی دارد.
روش های انجام جراحی های دهان، فک و صورت
درمان ممکن است بر روی مجرای craniomaxillofacial انجام شود (دهان، فک، صورت، گردن و جمجمه). این درمان ها عبارتند از:
- جراحی دنتوالوئولار (جراحی برای حذف دندان های آسیب دیده، استخراج دندان های دشوار، استخراج در بیماران مبتلا به بیماری های پزشکی، پیوند استخوان یا جراحی پیشگیرانه برای ارائه آناتومی بهتر برای قرار دادن ایمپلنت، پروتزهای دندانی یا سایر پروتز های دندانی.
- جراحی برای قرار دادن ایمپلنت دندان مصنوعی (استخوان استخوانی) و ایمپلنت های فک و صورت برای اتصال پروتز های craniofacial و سمعک های استخوان لنگر.
توجه داشته باشید که برای انتخاب بهترین متخصص و جراح فک و صورت می توانید با مراجعه به پزشکان و متخصصان جراحی فک و صورت و مشاهده نمونه کارهای آنان بهترین و مناسب ترین جراح فک و صورت را انتخاب نموده و پس از طی دوره درمان با آرامش خاطر و اطمینان، بهترین نتایج را کسب نمایید.
جراحی فک و صورت در چه سنی قابل انجام است ؟
اعمال جراحی تصحیحی فک و صورت ، به بعد از اتمام سنین رشدی موکول میشوند. علت این است که ساختار فک و صورت باید به حالتی پایدار و ثابت رسیده باشد تا پس از جراحی به حالت قبل برنگردد و نتیجه مورد قبولی کسب شود. البته در بعضی از موارد که ما باید جلوی رشد نا موزون فک یا استخوان را بگیریم، مجبور هستیم که مداخله جراحی را در سنین رشد انجام دهیم.
بهترین سن برای جراحی فک و صورت
بهترین سنی که فرد میتواند در آن به انجام جراحی فک و صورت بپردازد سن ۱۸ الی ۲۵ سالگی است. زیرا رشد فک در این مرحله از سن به حد نهایی خود رسیده و متوقف شده است. علاوه بر این تغییر چهره به وسیله جراحی فک هم باید در همین سنین که فرد بلوغ استخوانی خود را پشت سر گذاشته است انجام شود.
دوره ی درمان ارتودنسی و جراحی فک در حقیقت دوره های درمانی مکمل یکدیگر هستند . در اغلب موارد به بیمار پیشنهاد میشود که برای اینکه دندان ها به موقعیت اصلی خود برسند ابتدا دندان ها را ارتودنسی کرده و پس از یکسال اقدام به جراحی نماید.
هر گونه تداخل در بدن و انجام جراحی ها ممکن است عوارضی را به همراه داشته باشند اما چنانچه در انتخاب پزشک و متخصص جراح فک و صورت با تجربه، به درستی و با دقت عمل شود می توان عوارض عمل جراحی فک و صورت را به حداقل رساند و حتی حذف کرد و بهترین نتیجه را برای بیمار ایجاد نمود. پس بهتر است پس از انتخاب دقیق جراح متخصص فک و صورت، به وی اعتماد نموده و روند درمان را با دقت دنبال نمود.
