عفونت های قارچی دهانی چه اشکالی دارند؟

عفونت قارچی دهانی که به آنها کاندیدیازیس نیز گفته می شود در دهان ضایعاتی ایجاد می کنند که مشکلاتی در دهان ایجاد می کنند که باید درمان شوند.

[lwptoc]

کاندیدیازیس

کاندیدیازیس عفونت حاد یا تحت حادی است که به وسیله‌ی انواع مختلفی از کاندیداها نظیر کاندیدا آلبیکانس ایجاد شده و ممکن است ضایعاتی در دهان، واژن، پوست، ناخن‌ها، برونش یا ریه ایجاد نماید. قارچ کاندیدا آلبیکانس در بعضی مخاط‌ها و پوست بدن یافت شده و علاوه بر آن در دهان ۶۰% افراد سالم نیز دیده می‌شود.

در موارد نادری نیز، این قارچ از راه خون به اعضاء داخلی رسیده و قلب، کلیه، مغز و شش‌ها را مبتلا می‌نماید. عوامل مستعد کننده‌ی این بیماری شامل عوامل مستعد کننده‌ی عمومی و موضعی هستند. از عوامل مستعد کننده‌ی عمومی می‌توان انواع بیماری‌های تضعیف کننده‌ی عمومی مانند دیابت، سل، لوسمی، آنمی و اختلالاتی نظیر کم کاری پاراتیروئید، تیروئید و غدد فوق کلیوی را نام برد. از عوامل مستعد کننده‌ی موضعی هم می‌توان به عدم رعایت بهداشت، وجود عامل تروماتیک و تحریک کننده‌ی مخاط و پوست اشاره کرد.

این بیماری به طور کلی، نوزادان، کودکان، افراد مسن و ضعیف را مبتلا می‌کند.  کاندیدا آلبیکانس به عنوان مهمترین عامل بیماری کاندیدیازیس ساکن دستگاه گوارش، مخاط دهان و واژن می‌باشد.

قارچ کاندیدا آلبیکانس به سه شکل مختلف دیده می‌شود:

• عفونت قارچی دهانی نوع yeast cell  :که شکل معمولی و شایع قارچ بوده و به صورت اسپورهای گرد با قطر ۵-۳ میکرون دیده می‌شوند. این نوع با جوانه زدن مستقیم (asexual budding) تقسیم می‌شود، به طوری که از یک سلول بالغ به تدریج جوانه‌هایی رشد کرده و به مرور بزرگ می‌شوند. این جوانه‌ها بعد از مدتی از سلول اصلی (سلول مادر) جدا و به طور مستقل به رشد و تکثیر ادامه می‌دهند.

• نوع رشته‌ایی: این شکل فرم فعال قارچ بوده و در محیطی که از لحاظ تغذیه مناسب باشد به وجود می‌آید. کاندیدا آلبیکانس در این مرحله به صورت سلول‌های مستطیلی شکل در می‌آید که پشت سر هم قرار گرفته و به همدیگر متصل می‌شوند (mycelium). این نوع کاندیدا آلبیکانس پاتوژن محسوب شده و در هنگام بررسی میکروسکوپی ضایعات دهانی، مشاهده‌ی آن اهمیت تشخیصی زیادی دارد.

• نوع اسپورهای مقاوم (chlamydospores): این نوع قارچ در محیط زیست نامناسب به وجود می‌آید. به طور متوسط اسپورها در حدود ۱۵-۷ میکرون بوده و جدار ضخیمی دارند. نوع اسپورهای مقاوم در محیط دهان یا روی انساج زنده دیده نمی‌شوند.

انواع ضایعات کاندیدیازیس به ویرولانس قارچ، فرآورده‌ی سمی کاندیدا، قدرت دفاعی بدن میزبان و محل مورد تهاجم بستگی دارد. در کاندیدیازیس جلدی-مخاطی (mucocutaneous candidiasis)، واژن و مخاط دهان مهم‌ترین بافت‌های مورد تهاجم می‌باشند.

درمان

درمان عفونت قارچی دهانی کاندیدیازیس با استفاده از داروهای ضدقارچی نیستاتین و آمفوتریسین B صورت می‌گیرد. نیستاتین به اشکال مختلف داروئی عرضه می‌شود که نسبت به سن و حالات گوناگون بیماری می‌توان از آن استفاده کرد. در نوزادان بیشتر سوسپانسیون دارو تجویز می‌شود که در آن هر دفعه ۱ یا ۲ قطره چند بار در روز در دهان نوزاد چکانده می‌شود.

گاهی برای درمان عفونت قارچی دهانی از قرص‌ها و پمادهای حاوی نیستاتین نیز استفاده می‌شود. قرص نیستاتین حاوی ۵۰۰۰۰۰ واحد نیستاتین بوده و باید روزی ۴ قرص برای یک هفته تجویز شود. پماد نیستاتین نیز حاوی ۱۰۰۰۰۰ واحد نیستاتین در یک گرم می‌باشد که بیشتر در بیماران دارای پروتز و با مالیدن در داخل پروتز استفاده می‌شوند. چون نیستاتین از راه دستگاه گوارش به مقدار بسیار کم جذب می‌شوند بنابراین فقط اثر موضعی دارد.

بیمار نیستاتین را به خوبی تحمل می‌کند و اثر تحریکی نیز ندارد ولی می‌تواند به صورت خفیف و زودگذر در دستگاه گوارش اختلال ایجاد نماید. ممکن است به دنبال مصرف نیستاتین قارچ مقاوم شده و به علت مزه‌ی تلخ آن تهوع و استفراغ ایجاد شود. این دارو جذب سیستمیک نداشته و به همین دلیل دوز مسمومیت ندارد ولی بایستی آن را روزانه به طور مکرر استفاده کرد که باعث آزار بیمار می‌شود.

داروی دیگر درمان عفونت قارچی دهانی آمفوتریسین است که به صورت لوسیون و پماد ۳% از آن استفاده می‌شود. در موارد کاندیدیازیس منتشر یا سیستمیک می‌توان از تزریق داخل وریدی این دارو با دوز ۴/. تا ۸/. میلی‌گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن و در هر ۲۴ ساعت استفاده نمود، ولی چون این دارو سمی است در موقع استفاده باید تمام جوانب احتیاط در نظر گرفته شود. از شکل داخل وریدی آن در مواردی که بیمار به درمان موضعی جواب نمی‌دهد و یا ضایعه عود کرده باشد و یا شدت تهاجم بافتی زیاد باشد، استفاده می‌گردد.

اشکال مزمن بیماری نسبت به داروهای ضدقارچی مقاوم بوده و دارو در درمان‌ آنها تأثیر زیادی ندارد. درمان این بیماری، باید شامل شناسایی عوامل مستعد کننده‌ی سیستمیک و موضعی و رفع آنها نیز باشد.

داروی نیستاتینهم به صورت موضعی و هم به صورت قرص مکیدنی (lozenges) تجویز می‌شود. مزیت نوع موضعی این است که دارو مدت بیشتری در تماس با مخاط آسیب دیده قرار می‌گیرد، اگر چه نمی‌تواند از کلونیزاسیون کاندیدا در روده که ممکن است منبعی برای عفونت باشد جلوگیری کند. برعکس، استفاده از نوع مکیدنی ممکن است تعداد کلنی‌های کاندیدا را در روده کاهش دهد. ولی با این روش زمان تماس دارو با مخاط ملتهب خیلی کاهش می‌یابد. ترکیب نوع موضعی و قرص مکیدنی در پیشگیری از کلونیزاسیون دوباره مؤثر است.

بیشتر بخوانید : درمان بیماری های دهان

میکرو ارگانیسم کاندیدا آلبیکانس (Candida Albicans)

کاندیدا آلبیکانس، ارگانیسم قارچی شبه مخمری (yeast-like) است که سبب بروز عفونت کاندیدیازیس (candidiasis) یا کاندیدوزیس (candidosis) می‌گردد. اعضای دیگر این گونه که در دهان انسان یافت شده و به ندرت باعث بروز بیماری می‌شوند، شامل  C. tropicalis، C. parapsilosi، C. guilliermondi و C. krusei می‌باشند. همانند بسیاری از قارچ‌های بیماری‌زا، کاندیدا آلبیکانس می‌تواند در دو شکل وجود داشته باشد، صفتی که به عنوان دو شکلی (Dimorphism) شناخته می‌شود. شکل مخمر (yeast) آن ارگانیسم نسبتاً بی‌خطری بوده ولی شکل hyphae معمولاً با تهاجم به بافت میزبان همراه می‌باشد.

کاندیدا آلبیکانس در واقع جزئی از میکروفلور طبیعی دهان می‌باشد، به طوری که ۳۰% تا ۵۰% افراد بدون شواهد کلینیکی مبنی بر وجود عفونت، به سادگی حامل این ارگانیسم در دهان خود هستند. با افزایش سن، درصد افراد حامل قارچ افزایش می‌یابد؛ براین اساس، می‌توان کاندیدا آلبیکانس را در دهان حدود ۶۰% افراد با دندان بالای ۶۰ سال که هیچ علامتی از ضایعات مخاطی دهان ندارند شناسایی کرد.

تغییرات در شرایط موضعی و سیستمیک میزبان می‌باشد طوری که سبب بروز فاکتورهای بیماری‌زایی مانند تشکیل هیف، افزایش چسبندگی و ترشح پروتئاز (protease) می‌گردد. این تغییرات شامل تغییرات نرمال و پاتولوژیک در فیزیولوژی میزبان، استفاده از رژیم غنی از کربوهیدرات، مصرف آنتی‌بیوتیک و کورتیکواستروییدها و نیز کمبود ویتامین می‌باشد.

کاندیدیازیس عفونت حاد یا تحت حادی است که به وسیله‌ی انواع کاندیداها نظیر کاندیدا آلبیکانس ایجاد شده و ممکن است ضایعاتی در دهان، واژن، پوست، ناخن‌ها، برونش یا ریه ایجاد نماید. عوامل مستعد کننده‌ی این بیماری شامل عوامل مستعد کننده‌ی عمومی و موضعی هستند. از عوامل مستعد کننده‌ی عمومی می‌توان بیماری‌هایی مانند دیابت، سل، لوسمی، آنمی و اختلالاتی نظیر کم کاری پاراتیروئید، تیروئید و غدد فوق کلیوی را نام برد. از عوامل مستعد کننده‌ی موضعی هم می‌توان به عدم رعایت بهداشت، وجود عامل تروماتیک و تحریک کننده‌ی مخاط و پوست اشاره کرد. این بیماری به طور کلی، نوزادان، کودکان، افراد مسن و ضعیف را مبتلا می‌کند.

• کاندیدیازیس چیست؟
• کاندیدیازیس چه اشکالی دارد؟